زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
 

جهاد در سیره نبوی




جهاد به معنای مبارزه مسلحانه با کفار اطلاق شده است. در سال دوم هجرت و در پی قدرت گرفتن نیروهای مسلمین آیات ۱۹۳-۱۹۰ سوره بقره از سوی خداوند نازل شد و جهاد بر مسلمانان واجب گردید.


۱ - جهاد در لغت


کلمه جهاد برگرفته از واژه عربی «جهد یجهد» و به معنای تلاش و کوشش و انجام امری است با سختی و مشقت بسیار که بیرون از طاقت فرد است.
[۱] زکریا، ابوالحسن احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبد السلام محمود هارون، مکتبه الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴، ج۱، ص۴۸۷.
[۲] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۲، ص۴۶۰.    
[۳] ابن اثیر، ابو السعادات، النهایه فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۳۱۹.    


۲ - جهاد در اصطلاح


اما در اصطلاح، این کلمه، بیشتر به مبارزه مسلحانه با کفار اطلاق شده است.

۳ - وجوب جهاد بر مسلمانان


در سال دوم هجرت و در پی قدرت گرفتن نیروهای مسلمین آیات ۱۹۳-۱۹۰ سوره بقره از سوی خداوند نازل شد و جهاد بر مسلمانان واجب گردید؛
[۴] بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه و معرفة احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۵۸۱.    
[۵] قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، ج۱، ص۷۱ - ۷۲.    
پس رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهت گسترش دعوت و نیز حمایت از مؤمنان مستضعفی که در راه عقیده خود مورد آزار قرار می‌گرفتند به جهاد پرداخت تا با درهم شکستن بت‌پرستان و مشرکانی که در راه گسترش اسلام در سرتاسر شبه جزیره عربستان قد علم کرده بودند راه را برای رشد و نفوذ سریعتر اسلام باز کنند.

۴ - جهاد در بیان پیامبر


در بیان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهاد در راه خدا، برترین و محبوب‌ترین اعمال پس از اقامه نماز و نیکی به پدر و مادر، برشمرده شده
[۶] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۱۷۴.    
[۷] ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۱۰، ص۴۵۴.    
[۸] شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۱۸۵.    
و آن را با ارزش‌ترین عمل مؤمن، دانستند.
[۹] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۱، ص۳۳۸.    
[۱۰] سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱، ج۱، ص۳۳۲۴.    
[۱۱] متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۱۳، ص۳۰۶.    
عملی که غیر از یک مسلمان برجسته، کسی به آن دست نمی‌یابد.
[۱۲] طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۸، ص۲۲۴.
[۱۳] سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۶۳.
[۱۴] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۲۳۵.
در کلام پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بهترین مردم، مردی دانسته شده است که خود را وقف راه خدا کرده و با دشمنان او می‌جنگد و خواستار مرگ یا کشته شدن در میدان کارزار است.
[۱۵] محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت علیه السلام، ۱۴۰۸، ج۱۱، ص۱۷.    
ایشان جهاد را بیعت رزمندگان با خدا،
[۱۶] سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۲، ص۶۱۰.
[۱۷] متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۲۸۰.    
و مایه سلامت و بی‌نیازی آنان
[۱۸] ابن عدی، عبدالله، الکامل، ج۲، ص۱۷۴.    
[۱۹] سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۳۰۸۳.    
[۲۰] متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۲۸۵.    
و موجب بزرگی و شرافت فرزندانشان بیان کردند
[۲۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۸.    
[۲۲] شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت علیه السلام، ج۱۵، ص۱۵.    

حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یک روز پایداری ورزیدن در میدان جهاد، را از چهل سال عبادت بهتر دانستند
[۲۳] ابن ابی جمهور، محمد بن علی، عوالی اللالی، ج۱، ص۲۸۲.    
[۲۴] محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت علیه السلام، ۱۴۰۸، ج۱۱، ص۲۱.    
و اجر و پاداش هر رنج و سختی‌ای را که رزمندگان در راه جهاد متحمل می‌شوند را پاداشی به اندازه پاداش شهادت در راه خدا دانستند.
[۲۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۳.    
[۲۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۱.    
[۲۷] شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی صدوق، ص۶۷۳.    
[۲۸] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    
می‌فرمودند: «بر عمل کرد هر مرده‌ای مهر پایان زده می‌شود، مگر جهادگر پیشتاز در راه خدا، زیرا عملش تا روز قیامت برای او رشد داده می‌شود و از عذاب قبر ایمن می‌گردد.»
[۲۹] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۴، ص۱۵۰.
[۳۰] دارمی، عبدالله بن بهرام، سنن، دمشق، مطبعة الاعتدال، ۱۳۴۹، ج۲، ص۲۱۲.
[۳۱] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۲، ص۷۹.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وجود مجاهدان در راه حق را، مایه مباهات خداوند عزوجل بر فرشتگان و باعث درود و سلام فرشتگان بر او دانستند
[۳۲] متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۳۳۸.    
[۳۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۸۲.    
[۳۴] ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، الموضوعات، ج۲، ص۲۲۶.    
و فرمودند: «بهشت، دروازه‌ای دارد به نام "دروازه مجاهدان". مجاهدان، با شمشیرهای حمایل شده خود، به سوی این دروازه که به رویشان باز است، پیش می‌روند، در حالی که خلایق و فرشتگان، به آنان خوشامد می‌گویند.»
[۳۵] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲.    
[۳۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۳.    
[۳۷] شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۸۹ - ۱۹۰.    
[۳۸] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرگ کسانی را که جهاد نکرده یا آرزوی جهاد نداشته باشند را نوعی مرگ منافقانه برشمردند،
[۳۹] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۶، ص۴۹.
[۴۰] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۲، ص۷۹.
و فرمودند: «هر کس جهاد را وا گذارد، خداوند، جامه خواری بر جان او می‌پوشاند و زندگی‌اش را دست خوش فقر می‌سازد و دینش را از بین می‌برد. خداوند تبارک و تعالی عزت و اقتدار امت مرا در سم‌های اسبان (جنگی) شان و نوک نیزه هایشان قرار داده است.»
[۴۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲.    
[۴۲] شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۳.    
[۴۳] شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی صدوق، ص۶۷۳.    
[۴۴] فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    


۵ - پیامبر در راس مجاهدان


در منابع روایی و تاریخی مسلمانان آمده، از زمانی که جهاد بر مسلمانان واجب گردید رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود در راس مجاهدان راه حق قرار گرفت و جهاد در راه خدا را در همه جبهه‌ها و در همه مناطق و در همه اشکال و گونه‌های آن رهبری کرد. او در سخت‌ترین میدان‌ها حضور می‌یافت، و با کمال ثبات و استواری در آن مستقر می‌شد و در این راه از بذل جان و مال هیچ دریغ نداشت.
[۴۵] ابوزهره، محمد، خاتم النبیین (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، قاهره، دار الفکر العربی، ۱۴۲۵، ج۱، ص۲۳۲.    
ایشان تا روزی که رحلت فرمود بالغ بر بیست و هفت غزوه و سی و هشت سریه علیه دشمنان انجام داده بود؛
[۴۶] ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۰۹.
[۴۷] سهیلی، عبدالرحمن، الروض الانف فی شرح السیرة النبویه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۷، ص۴۶۷ - ۴۶۸.    
[۴۸] ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۵، ص۲۱۷.    
اما در هیچ یک از این جنگها پشت به دشمن نکرد و هرگز دچار تزلزل نگشت. در «احد» زمانی که صف‌های مسلمانان در هم ریخته بود و مشرکان از هر سو حمله‌ور شده بودند رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با بدنی مجروح در حالی که خون از سرتاسر زخمهایش جاری بود، هم چنان پا بر جا و استوار رویاروی دشمن ایستاده بود و تا زمانی که دو گروه از یکدیگر جدا نشدند، همراه با گروهی اندک از یاران خود، که چهارده نفر بر شمرده شده بودند، مقاومت و پایداری فرمود.
[۴۹] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۲۴۰.
[۵۰] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵، ج۵۵، ص۲۶۷.    
ایشان در این جنگ آن قدر تیر انداخته بودند که زه کمانش پاره شد پس شروع به سنگ انداختن کردند.
[۵۱] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    
[۵۲] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۲۴۲.
[۵۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷، ج۲، ص۵۱۶.    

در «حنین» هنگامی که مسلمین پا به فرار گذاشتند، رسول خدا ((صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) در حالی که سوار بر قاطرش بود، به سرعت به سوی کفار پیش می‌تاخت! تا حدی که عباس -عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) - افسار قاطر را در دست گرفته بود و آن را می‌کشید تا از سرعت او بکاهد با این حال پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که سوار بر استر خود همچنان برای جنگ با کافران خود را به هر سو می‌کشاند.
[۵۴] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۸ - ۱۹.    
[۵۵] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۳، ص۸۹۸ - ۸۹۹.
[۵۶] احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۲۹۶.    
[۵۷] نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۵، ص۱۶۶ - ۱۶۷.
[۵۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۱۷ - ۱۱۸.    
[۵۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۳.    


۶ - عناوین مرتبط


آیات جهاد؛ آداب جهاد (قرآن)؛ آرزوهای متخلفان از جهاد.

۷ - پانویس

 
۱. ↑ زکریا، ابوالحسن احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبد السلام محمود هارون، مکتبه الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴، ج۱، ص۴۸۷.
۲. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۲، ص۴۶۰.    
۳. ↑ ابن اثیر، ابو السعادات، النهایه فی غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۳۱۹.    
۴. ↑ بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوه و معرفة احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۵۸۱.    
۵. ↑ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، ج۱، ص۷۱ - ۷۲.    
۶. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۱۷۴.    
۷. ↑ ابن حبان، محمد، صحیح ابن حبان، ج۱۰، ص۴۵۴.    
۸. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۱۸۵.    
۹. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۱، ص۳۳۸.    
۱۰. ↑ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۸۱، ج۱، ص۳۳۲۴.    
۱۱. ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۱۳، ص۳۰۶.    
۱۲. ↑ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۸، ص۲۲۴.
۱۳. ↑ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۶۶۳.
۱۴. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۵، ص۲۳۵.
۱۵. ↑ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت علیه السلام، ۱۴۰۸، ج۱۱، ص۱۷.    
۱۶. ↑ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۲، ص۶۱۰.
۱۷. ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۸. ↑ ابن عدی، عبدالله، الکامل، ج۲، ص۱۷۴.    
۱۹. ↑ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۱، ص۳۰۸۳.    
۲۰. ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۲۸۵.    
۲۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۸.    
۲۲. ↑ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت علیه السلام، ج۱۵، ص۱۵.    
۲۳. ↑ ابن ابی جمهور، محمد بن علی، عوالی اللالی، ج۱، ص۲۸۲.    
۲۴. ↑ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت علیه السلام، ۱۴۰۸، ج۱۱، ص۲۱.    
۲۵. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۳.    
۲۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۱.    
۲۷. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی صدوق، ص۶۷۳.    
۲۸. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    
۲۹. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۴، ص۱۵۰.
۳۰. ↑ دارمی، عبدالله بن بهرام، سنن، دمشق، مطبعة الاعتدال، ۱۳۴۹، ج۲، ص۲۱۲.
۳۱. ↑ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۲، ص۷۹.
۳۲. ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹، ج۴، ص۳۳۸.    
۳۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۸۲.    
۳۴. ↑ ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، الموضوعات، ج۲، ص۲۲۶.    
۳۵. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲.    
۳۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۳.    
۳۷. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال، ص۱۸۹ - ۱۹۰.    
۳۸. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    
۳۹. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۶، ص۴۹.
۴۰. ↑ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۲، ص۷۹.
۴۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲.    
۴۲. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۱۲۳.    
۴۳. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی صدوق، ص۶۷۳.    
۴۴. ↑ فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین، ج۱، ص۳۶۲.    
۴۵. ↑ ابوزهره، محمد، خاتم النبیین (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، قاهره، دار الفکر العربی، ۱۴۲۵، ج۱، ص۲۳۲.    
۴۶. ↑ ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۰۹.
۴۷. ↑ سهیلی، عبدالرحمن، الروض الانف فی شرح السیرة النبویه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۷، ص۴۶۷ - ۴۶۸.    
۴۸. ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۵، ص۲۱۷.    
۴۹. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۲۴۰.
۵۰. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵، ج۵۵، ص۲۶۷.    
۵۱. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۲.    
۵۲. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۱، ص۲۴۲.
۵۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷، ج۲، ص۵۱۶.    
۵۴. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۸ - ۱۹.    
۵۵. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۳، ص۸۹۸ - ۸۹۹.
۵۶. ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۲۹۶.    
۵۷. ↑ نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۵، ص۱۶۶ - ۱۶۷.
۵۸. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۱۷ - ۱۱۸.    
۵۹. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۳.    


۸ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عبادات در سیره و قول نبوی(ص)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۲۹.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | جنگ های پیامبر | جهاد | سیره پیامبر | غزوات پیامبر | فقه | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.